Diagnoza logopedyczna – jak przebiega i kiedy warto ją wykonać?

Wypowiedzenie pierwszych słów często postrzegamy jako jeden z najważniejszych przełomów rozwojowych dziecka. Każdy maluch przechodzi przez ten etap we własnym tempie. Warto jednak regularnie obserwować, czy kolejne kroki kształtowania się zdolności komunikacji u naszych pociech przebiegają prawidłowo.

By kontrolować rozwój dzieci i młodzieży w przedszkolach i szkołach, co jakiś czas organizowane są logopedyczne badania przesiewowe. Celem czujności pedagogów i logopedów jest wczesne wykrycie trudności u tych uczniów, którzy mogą potrzebować dodatkowej pomocy.

Niestety, tego typu działania mają charakter wstępny i nie zastępują pełnej oceny specjalisty – mogą jednak skłonić rodziców do wdrożenia dodatkowych działań.

Diagnoza logopedyczna pozwala dokładnie określić, jak funkcjonuje mowa i język, wskazać mocne strony pacjenta oraz obszary wymagające terapii. Jak przebiega taki proces?

Na czym polega badanie logopedyczne?

W trakcie diagnozy logopedycznej specjalista (logopeda lub neurologopeda) identyfikuje trudności w sferze mowy i języka u pacjenta – sprawdza, jak i czy mowa rozwija się prawidłowo u dziecka lub co wpływa na nieadekwatny jej poziom rozwoju u dorosłego pacjenta.

Logopeda analizuje sprawność narządów artykulacyjnych, sposób budowania zdań, zasób słownictwa, płynność mówienia oraz tempo wypowiedzi. Ocenia także rozumienie języka – czyli to, w jakim stopniu badany reaguje na polecenia i czy potrafi korzystać z informacji przekazywanych słownie.

Poza kwestiami, które najczęściej kojarzą się z logopedią, specjalista skupia się także na funkcjach powiązanych z aparatem mowy. Ocenia sposób oddychania, ruchomość języka i warg, napięcie mięśni w obrębie twarzy, a także koordynację oddechu z wypowiadanymi słowami. U najmłodszych dzieci pełna diagnoza uwzględnia także sposób karmienia, gryzienia i połykania, ponieważ zaburzenia w tych obszarach mogą wpływać na rozwój narządów artykulacyjnych.

Tak to wszystko wygląda z perspektywy specjalisty. Chociaż powyższa charakterystyka przedstawia najważniejsze elementy procesu, nie ma nic dziwnego w tym, że pacjentom lub rodzicom maluchów dość specjalistyczne określenia mogą wydawać się obce.

Co więc dzieje się w praktyce?

Jak przebiega diagnoza logopedyczna z perspektywy dziecka?

Dla dziecka spotkanie z logopedą przypomina zabawę. Terapeuta prosi o powtarzanie odpowiednio dobranych słów, oglądanie obrazków (dla najmłodszych opracowano specjalne kwestionariusze obrazkowe), opowiadanie historyjek czy reagowanie na pytania. W gabinecie znajdują się książeczki, układanki, karty z rysunkami albo przedmioty codziennego użytku, dzięki którym zadania nie są postrzegane jako test, lecz jako naturalna aktywność. 

Mały pacjent nie ma świadomości tego, że „jest badany”. Dzięki temu czuje się bezpiecznie i chętniej realizuje polecenia niezbędne do postawienia diagnozy – logopedzi pracujący z dziećmi w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym mają doświadczenie w tym, jak kształtować przyjazne otoczenie sprzyjające sprawnemu postępowaniu logopedycznemu.

Jak wygląda test logopedyczny w przypadku osoby dorosłej?

Dorosły pacjent bierze udział w diagnozie w pełnej świadomości celu. Spotkanie ma charakter rozmowy i serii zadań językowych. Logopeda prosi o powtarzanie wyrazów, czytanie tekstu, opis ilustracji albo swobodne wypowiedzi na zadany temat.

Osoba dorosła często zdaje sobie sprawę z własnych trudności, ale dopiero opinia terapeuty pozwala na dokładne nazwanie istniejących nieprawidłowości i wskazanie ich przyczyny. Rozmowa z logopedą daje możliwość otwartego opisania sytuacji, które są dla pacjenta najbardziej kłopotliwe (np. problemów z wymawianiem konkretnych głosek albo tworzeniem dłuższych wypowiedzi).

Dzięki temu cała procedura jest analizą kompetencji językowych, ale też pierwszym krokiem w kierunku poprawy jakości komunikacji.

Diagnoza logopedyczna krok po kroku

Proces diagnozy logopedycznej jest wieloetapowy. W Senso Senso składa się z czterech spotkań, których przebieg wygląda inaczej w zależności od wieku pacjenta.

Etapy procesu diagnostycznego w przypadku dziecka

Proces diagnozy u dzieci różni się od diagnozy osób dorosłych. Wynika to z tego, że mały pacjent nie zawsze potrafi świadomie opowiedzieć o swoich trudnościach, dlatego w przebiegu całej procedury tak ważna jest rola rodziców, którzy przekazują informacje na temat dziecka.

1. Pierwsze spotkanie ma charakter organizacyjny i informacyjny. Logopeda przeprowadza wywiad i pyta o to, co budzi największy niepokój. Podczas konsultacji zbiera podstawowe dane, które mogą posłużyć do wyznaczenia kierunku dalszych działań, a nawet postawienia wstępnej diagnozy. Omawiane są tematy związane z rozwojem mowy dziecka, pierwszymi słowami, typowymi zachowaniami językowymi czy zaburzeniami komunikacji językowej, które dostrzegają rodzice. Opiekunowie nie powinni czuć się zaskoczeni, jeśli zostaną poruszone kwestie karmienia, nawyków żywieniowych, chorób przewlekłych czy wcześniejszych doświadczeń z terapią.

• Spotkanie trwa około 50 minut i pozwala określić, jaki będzie dalszy zakres diagnozy. Rodzic dowiaduje się, na czym będą polegały kolejne etapy i ile czasu zajmie cały proces.

2. Drugie spotkanie koncentruje się wyłącznie na rozmowie z rodzicem. Mały pacjent nie bierze w nim udziału. Wywiad jest bardziej szczegółowy niż konsultacja wstępna. Logopeda pyta o zachowania w domu, w przedszkolu, podczas zabawy z rówieśnikami, o reakcje na dźwięki, o zainteresowania, o ulubione aktywności i potencjalne objawy związane z zaburzeniami integracji sensorycznej. Zbierane informacje dotyczą także komunikacji w rodzinie – tego, jak dziecko reaguje na polecenia, jak używa gestów, jak rozumie dłuższe wypowiedzi.

3. Trzecie spotkanie to najważniejsza część procesu diagnostycznego. To etap, w którym diagnosta pracuje z dzieckiem w gabinecie logopedycznym. Terapeuta zachęca malucha do zabawy, rozmowy i wykonywania zadań dostosowanych do wieku. Obserwacja trwa około 45 minut i jest szczegółowo dokumentowana przez logopedę.

4. Ostatnie, czwarte spotkanie poświęcone jest omówieniu wyników. Rodzic otrzymuje pisemną opinię, w której z jednej strony są wyszczególnione obszary wymagające wsparcia, a z drugiej podkreślone dobrze rozwinięte cechy dziecka. Dokument zawiera wnioski z obserwacji i pracy w gabinecie. To czas, w którym specjalista omawia również dalsze kroki – informuje o tym, czy potrzebna jest terapia logopedyczna, jak często powinna się odbywać i jakie ćwiczenia warto wprowadzić w domu.

• Jeśli sytuacja dziecka tego wymaga, logopeda może wskazać potrzebę wykonania dodatkowych badań. Do postawienia diagnozy niezbędne mogą okazać się konsultacje z neurologiem, laryngologiem, psychologiem lub ortodontą.

Etapy procesu diagnostycznego w przypadku dorosłego pacjenta

Na pierwszym spotkaniu omawiane są przyczyny zgłoszenia się do gabinetu. Pacjent opisuje, jakie trudności zauważa w swojej mowie i komunikacji, w jakich sytuacjach ma największe kłopoty, jakie ma doświadczenia z przeszłości. Terapeuta pyta także o przebieg chorób, urazy, zabiegi chirurgiczne oraz stan zdrowia słuchu i wzroku.

• Konsultacja trwa około 50 minut i kończy się ustaleniem dalszego planu diagnozy.

Podczas drugiego spotkania logopeda zbiera znacznie dokładniejszy wywiad związany z wadami wymowy. Pacjent opowiada, jak radzi sobie w rozmowach prywatnych i oficjalnych, czy trudności nasilają się w stresie, czy są stałe. Dokładne omówienie sytuacji pacjenta daje możliwość lepszego dostosowania zadań diagnostycznych do potrzeb dorosłego.

Trzecie spotkanie, podobnie jak podczas pracy z dziećmi, polega na analizie mowy w warunkach gabinetowych. Pacjent czyta fragment tekstu, opisuje ilustrację, prowadzi rozmowę na zadany temat. Logopeda sprawdza artykulację, tempo, płynność i intonację. Oceniane są także funkcje narządów mowy – sprawność języka, ruchomość warg, zgryz czy oddychanie w trakcie mówienia. W zależności od potrzeb stosowane są narzędzia diagnostyczne oceniające słownictwo, rozumienie tekstu, pamięć słuchową, słuch fonemowy czy zdolność powtarzania sekwencji dźwięków.

Na kolejnej, już ostatniej, konsultacji pacjenci otrzymują opinię. Znajduje się w niej rozpoznanie poparte wnioskami, które specjalista opracował w trakcie diagnozy.

Jak długo trwa diagnoza logopedyczna?

Powyżej opisane etapy wymagają kilku oddzielnych wizyt. Dokładny czas uzyskania opinii jest zależny od dostępności specjalistów. W Senso Senso dbamy o to, by kolejne spotkania odbywały się w możliwie krótkich odstępach.

Trzeba pamiętać o tym, że w niektórych przypadkach logopeda na podstawie zebranych informacji i oceny rozwoju mowy może dokonać wstępnej diagnozy. Postawiona hipoteza może wymagać dodatkowych wizyt u innych specjalistów. Podstawą przemyślanego i skutecznego działania jest pełna ocena różnych obszarów zdrowia pacjenta.

W Senso Senso proponujemy praktyczne rozwiązania, ponieważ zespół naszych specjalistów tworzą eksperci różnych dziedzin. Mimo tego cały proces diagnostyczny i terapeutyczny może się przez to wydłużyć. Przez cały ten okres nasi pacjenci mogą liczyć na pełne wsparcie i konkretne informacje dotyczące kolejnych kroków.

Co mogą zdiagnozować logopedzi?

Problemy z prawidłową wymową i inne zaburzenia mowy, które może zdiagnozować logopeda, to:

• opóźniony rozwój mowy,
• wady wymowy,
• jąkanie (zaburzenia płynności mówienia),
• dyslalię,
• dysartrię,
• dysfagię,
• afazję,
• trudności w rozumieniu języka,
• zaburzenia fonologiczne,
• zaburzenia związane z budową anatomiczną aparatu artykulacyjnego,
• zaburzenia głosu,
• zakłócenia prawidłowego przebiegu mutacji.

Co to jest opinia logopedyczna?

Opinia logopedyczna stanowi podsumowanie całego procesu diagnozy. To pisemny dokument, w którym logopeda przedstawia obraz rozwoju językowego i komunikacyjnego. Uwzględnia obserwacje z gabinetu, wyniki testów oraz informacje przekazane przez rodzica lub samego pacjenta.

W dokumencie znajdują się zalecenia – mogą dotyczyć rozpoczęcia terapii, wprowadzenia ćwiczeń w domu albo dostosowania warunków w szkole czy w pracy.

Kto prowadzi diagnozę logopedyczną – logopeda czy neurologopeda? 

Obaj specjaliści mogą prowadzić proces diagnostyczny. To którego kompetencje będą bardziej odpowiednie, zależy od sytuacji danego pacjenta. Właśnie z tego względu w Senso Senso prowadzone są wstępne konsultacje – podczas pierwszego spotkania możliwe jest ustalenie, który specjalista będzie w stanie lepiej odpowiedzieć na zaistniałe potrzeby. 

• Logopeda zajmuje się diagnozą i terapią zaburzeń mowy, języka, głosu i komunikacji. Pracuje z dziećmi, młodzieżą i dorosłymi. Wspiera rozwój mowy u maluchów, koryguje wady wymowy, prowadzi terapię jąkania czy pracuje nad emisją głosu.
• Neurologopeda to logopeda z dodatkowym przygotowaniem w zakresie neurologii. Specjalizuje się w pracy z pacjentami, u których patologiczny sposób komunikacji wynika z chorób lub uszkodzeń układu nerwowego. Ocenia także funkcje karmienia i połykania, które są ściśle związane z rozwojem narządów artykulacyjnych.

Bibliografia

1. Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 9 sierpnia 2017 r. w sprawie zasad organizacji i udzielania pomocy psychologiczno-pedagogicznej w publicznych przedszkolach, szkołach i placówkach (Dz.U. 2017 poz. 1591). Pobrane z: https://isap.sejm.gov.pl/isap.nsf/DocDetails.xsp?id=WDU20170001591 
2. Gacka, E. (2018). Diagnoza logopedyczna noworodka i niemowlęcia. Interdyscyplinarne Konteksty Pedagogiki Specjalnej, (14), 13-28.
3. Michalak-Widera, I., & Moćko, N. (2013). Profilaktyka logopedyczna elementem skutecznej diagnozy małego pacjenta. W: Profilaktyka logopedyczna w praktyce edukacyjnej. T. 2 (red. K. Węsierska, N. Moćko), 134-149. Katowice: Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego.
4. Załucka, D., & Łukasik, M. J. (2022). Diagnoza potrzeb w zakresie profilaktyki logopedycznej. Edukacja Dziecka, 6, 47-63.
5. Pluta-Wojciechowska, D. (2023). Tradycyjna a nowa diagnoza zaburzeń realizacji fonemów. Propozycja analizy. Logopaedica Lodziensia, (7), 173-186.
6. Walencik-Topiłko, A. (2023). Diagnoza i terapia głosu–ujęcie holistyczne. Wskazówki metodyczne oraz studium przypadku. Logopaedica Lodziensia, (8), 161-171.
7. Sochoń, M., Krajewska-Kułak, E., & Śmigielska-Kuzia, J. (2016). Oczekiwania rodziców dzieci w wieku przedszkolnym wobec logopedy. Pielęgniarstwo i Zdrowie Publiczne, (2), 105-117.