Zaburzenia integracji sensorycznej – jak rozpoznać i wesprzeć dziecko?

Każdego dnia mózg dziecka odbiera setki bodźców – dźwięki, obrazy, zapachy, dotyk, wrażenia z ruchu i wnętrza organizmu. Jeśli potrafi je uporządkować, maluch uczy się i bawi bez większych przeszkód.

Gdy jednak układ nerwowy dziecka „gubi się” w tej lawinie sygnałów, codzienne czynności mogą stać się dla niego naprawdę dużym wyzwaniem.

Czy wtedy mówimy o zaburzeniach integracji sensorycznej? Jak wspierać dziecko w takich trudnościach? Kiedy i gdzie zgłosić się po pomoc?

Czym są zaburzenia integracji sensorycznej?

Integracja sensoryczna to proces, w którym mózg porządkuje informacje odbierane przez wzrok, słuch, dotyk, węch, smak, propriocepcję (czucie głębokie), układ przedsionkowy (równowaga) oraz interocepcję (odczucia z narządów wewnętrznych).

Pojęcie zaburzeń integracji sensorycznej wprowadziła w latach 70. XX wieku A. Jean Ayres – amerykańska terapeutka zajęciowa i psycholożka.

Jeśli każdy z etapów tego procesu zachodzi prawidłowo, dziecko potrafi reagować na bodźce w sposób spójny z sytuacją – receptory narządów różnych zmysłów odbierają bodźce, a układ nerwowy małego pacjenta jest w stanie uporządkować sygnały i połączyć je w spójny obraz.

Jeśli jednak sposób odbierania i interpretowania bodźców nie zachodzi prawidłowo, dziecko może postrzegać świat w sposób fragmentaryczny i chaotyczny – a co za tym idzie, nie reagować adekwatnie na to, co widzi, słyszy i czuje.

Czym są zaburzenia przetwarzania sensorycznego?

Zaburzenia integracji sensorycznej a zaburzenia przetwarzania sensorycznego – czy pojęcia można traktować jak synonimy? Choć oba określenia odnoszą się do podobnych zachowań, zagłębiając się w szczegóły ich definicji, można stwierdzić, że nie są tym samym.

„Zaburzenia przetwarzania sensorycznego” (Sensory Processing Disorder, SPD) nawiązują do koncepcji Ayres, ale opisują szerszy zakres problemów. SPD odnosi się do każdego etapu drogi bodźca przez system nerwowy – odbioru, modulacji (regulowania intensywności) i reakcji.

Wyróżnia się w nim różne typy zaburzeń, które opisują konkretne wzorce trudności (całe spektrum problemów).

Zaburzenia integracji sensorycznej i zaburzenia przetwarzania sensorycznego – czy w praktyce oba pojęcia używane są zamiennie?

Jak to wygląda z perspektywy rodzica? Czy musimy znać szczegóły definicji? Na pewno warto, jednak tak naprawdę dokładne różnice są ważne głównie z punktu widzenia badań i naukowej terminologii.

W rozmowach z rodzicami i w gabinetach terapeutycznych oba określenia bywają stosowane zamiennie. W obu przypadkach chodzi o opisanie tego samego zjawiska – trudności dziecka, które są związane z bodźcami zmysłowymi.

Jakie są przyczyny zaburzeń integracji sensorycznej?

Trudności w integracji sensorycznej nie mają jednej prostej przyczyny. To złożony problem, który wiąże się z dojrzewaniem i funkcjonowaniem układu nerwowego.

Mózg dziecka w pierwszych latach życia bardzo intensywnie się rozwija i tworzy miliony połączeń między neuronami (komórkami układu nerwowego). W tym okresie niezwykle ważne jest to, jak przebiega sam proces rozwoju i jakich bodźców zmysłowych dziecko może doświadczać w swoim otoczeniu.

Opisuje się czynniki (całą grupę okoliczności), które mogą zwiększać prawdopodobieństwo wystąpienia trudności w rozwoju integracji sensorycznej. Część z nich ma charakter biologiczny i wiąże się z okresem ciąży oraz porodu. Inne dotyczą samego przebiegu procesów w układzie nerwowym, a jeszcze inne – warunków środowiskowych, w których wychowuje się dziecko.

Choć wymienia się potencjalne przyczyny, warto podkreślić, że u wielu dzieci nie można wskazać jednego konkretnego czynnika, który jednoznacznie spowodował rozwinięcie problemu.

Czynniki, które mogą sprzyjać wystąpieniu zaburzeń integracji sensorycznej, to:

wcześniactwo i niska masa urodzeniowa,
komplikacje w czasie ciąży i porodu (np. niedotlenienie okołoporodowe),
choroby i uszkodzenia układu nerwowego,
predyspozycje genetyczne,
współwystępujące zaburzenia neurorozwojowe – ASD, ADHD, opóźnienia rozwojowe,
ekspozycja na substancje toksyczne w okresie ciąży (m.in. alkohol, palenie tytoniu, kontakt z metalami ciężkimi, ekspozycja na narkotyki, niektóre leki),
brak stabilnej, bezpiecznej więzi z opiekunem.

Jakie są rodzaje zaburzeń sensorycznych?

U dzieci z zaburzeniami integracji sensorycznej trudności nie objawiają się w ten sam sposób. Mogą dotyczyć różnych zmysłów i mieć różne nasilenie. Problemy w przetwarzaniu bodźców często nie dotyczą wyłącznie jednego obszaru – kilka (czasami wszystkie) mogą się na siebie nakładać i tworzyć indywidualny zestaw trudności, z którymi musi mierzyć się mały pacjent.

U niektórych dzieci problemy dotyczą głównie reakcji na dźwięki i dotyk, u innych wiążą się z ruchem albo planowaniem aktywności.

Z tego względu w przypadku zaburzeń integracji sensorycznej stosuje się podział na rodzaje trudności i ich podtypy. W ten sposób rodzicom często łatwiej jest zrozumieć, gdzie leży źródło problemu i jak może on wpływać na codzienne funkcjonowanie ich pociechy.

Na podstawie głównych objawów zaburzeń specjalista może określić obszary zachowania dziecka, w których maluch może potrzebować wsparcia – w taki sposób planuje się terapię.

Zaburzenia modulacji sensorycznej

To grupa, w której problemem jest regulowanie intensywności reakcji na bodźce. Można wyróżnić w niej trzy podtypy:

nadreaktywność sensoryczną – dziecko reaguje zbyt mocno;
podreaktywność sensoryczną – sygnały docierają do mózgu, ale nie wywołują wystarczającej odpowiedzi. Dziecko zdaje się „nie zauważać” bodźców;
poszukiwanie sensoryczne – dziecko stale dąży do intensywnych wrażeń (skacze, kręci się, mocno się przytula, uderza w przedmioty).

Zaburzenia różnicowania sensorycznego (dyskryminacji sensorycznej)

Tutaj trudność polega na różnicowaniu bodźców. Dziecko słyszy lub widzi, ale nie potrafi precyzyjnie rozpoznać, co to za dźwięk czy kształt. Może mieć problem z rozróżnianiem tekstur, oceną siły chwytu, lokalizacją źródła dźwięku albo oceną odległości.

Zaburzenia motoryczne

W tym przypadku nieprawidłowa integracja bodźców wpływa na kontrolę ruchów. U pacjentów obserwuje się:

dyspraksję – trudność w planowaniu i organizacji nowych czynności ruchowych. Dziecko wie, co chce zrobić, ale nie potrafi zaplanować sekwencji ruchów, żeby osiągnąć cel;
problemy posturalne – dotyczą stabilizacji ciała. Dziecko może mieć obniżone napięcie mięśniowe, trudności z utrzymaniem równowagi czy wytrwałością w zadaniach ruchowych.

Czym objawiają się zaburzenia sensoryczne?

Trudności sensoryczne mogą przyjmować bardzo różne oblicza. Nie istnieje jeden wzorzec objawów zaburzeń sensorycznych u dzieci.

Niektórzy pacjenci będą nadmiernie wrażliwi na bodźce, inni będą je ignorować, a jeszcze inni stale ich poszukiwać. Zdarza się także, że trudności występują tylko w wybranych sytuacjach – np. w dużym skupisku ludzi albo w trakcie zajęć wymagających aktywności ruchowych.

Z tego względu ważne jest całościowe spojrzenie na zachowanie dziecka i dostrzeganie tego, jak radzi sobie w codziennych sytuacjach.

Pierwsze objawy zaburzeń SI

Pierwsze sygnały mogą być subtelne i łatwe do przeoczenia (zwłaszcza u niemowlaka). Może to być niechęć do określonych aktywności, nadmierne pobudzenie w niektórych sytuacjach albo nietypowe reakcje na codzienne czynności. Początkowo symptomy zaburzeń sensorycznych najczęściej przypisuje się cechom małego pacjenta – dziecko opisywane jest np. jako energiczne albo uparte.

Każdy maluch rozwija się w swoim tempie i ma prawo do indywidualnych różnic. Mimo tego wszelkie wątpliwości opiekunów warto omawiać ze specjalistą. Wczesna konsultacja nie musi prowadzić do diagnozy, ale daje szansę na świadomą obserwację rozwoju dziecka i szybkie wsparcie w razie wystąpienia faktycznych trudności. Dzięki temu rodzice nie pozostają sami z niepewnością, a pacjent zyskuje możliwość lepszego zrozumienia swoich potrzeb.

Zaburzenia integracji sensorycznej – objawy i przykłady zachowań

Objawy zaburzenia modulacji sensorycznej można podzielić na te związane z nadreaktywnością, podreaktywnością i poszukiwaniem bodźców.

Nadreaktywność:

unikanie przytulania (może być postrzegane jako wycofanie emocjonalne),
nadwrażliwość na dźwięki, zasłanianie uszu podczas codziennych odgłosów domowych (np. odkurzania),
niechęć do mycia włosów lub zębów,
trudności w noszeniu ubrań z metkami czy szwami,
niepokój podczas jazdy samochodem,
problemy z zasypianiem i zaburzenia snu.

Podreaktywność:

brak reakcji na drobne skaleczenia czy siniaki,
obojętność wobec bardzo zimnej lub gorącej wody,
trudności z zauważeniem zabrudzeń na ciele,
brak odpowiedzi na głośne dźwięki,
powolność w codziennych czynnościach i długie przetwarzanie informacji,
niewielkie zainteresowanie otoczeniem.

Poszukiwanie bodźców sensorycznych:

częste kręcenie się wokół własnej osi,
skakanie po meblach,
uderzanie w przedmioty i ludzi,
mocne zaciskanie dłoni,
wkładanie przedmiotów do ust,
żucie ołówków i ubrań,
prowokowanie zabaw siłowych z rówieśnikami,
preferowanie bardzo intensywnych bodźców (np. głośnej muzyki, mocnego światła).

W zaburzeniach różnicowania sensorycznego objawy można sklasyfikować pod względem zmysłów.

Dotyk:

trudność w rozpoznawaniu przedmiotów bez kontroli wzroku,
mylenie faktur (np. gładkich i chropowatych),
nieumiejętność odróżnienia kształtów przy zamkniętych oczach,
niepewność podczas manipulacji drobnymi elementami.

Wzrok:

gubienie się w tekście podczas czytania,
trudności w dostrzeganiu różnic między podobnymi obrazkami,
brak orientacji w przestrzeni (np. w klasie lub na placu zabaw).

Słuch:

trudność w rozróżnianiu podobnych dźwięków (np. „p” i „b”),
problemy ze zrozumieniem poleceń w hałaśliwym otoczeniu,
kłopot z powtórzeniem dłuższej sekwencji słów lub cyfr,
mylenie dźwięków o zbliżonym brzmieniu.

Propriocepcja (czucie głębokie):

trudność w oszacowaniu odległości i siły (zbyt mocne popychanie, ściskanie),
problem z oceną ułożenia ciała w przestrzeni,
trudności w zabawach ruchowych wymagających płynności.

Przedsionek (zmysł równowagi):

niepewność podczas chodzenia po schodach bez trzymania się poręczy,
niechęć do huśtawek, karuzel czy zjeżdżalni,
silne zawroty głowy po krótkim ruchu obrotowym,
gubienie równowagi w trakcie biegu,
trudności w nauce jazdy na rowerze czy rolkach.

W przypadku dzieci z zaburzeniami sensorycznymi w zakresie umiejętności motorycznych objawy najczęściej dotyczą:

planowania ruchu – problemów z opanowaniem nowych czynności (np. wiązania butów, zapinania guzików czy układania klocków);
koordynacji – częstego przewracania się, trudności w zabawach zespołowych (przy łapaniu piłki, podczas biegania w grupie), braku płynności ruchów, problemów z jazdą na rowerze, deskorolce czy hulajnodze;
motoryki małej – nieprawidłowego chwytu ołówka, trudności w kolorowaniu w obrębie konturów, problemów z wycinaniem nożyczkami, nieporadnego posługiwania się sztućcami, częstego upuszczania przedmiotów;
motoryki dużej – zaburzeń ruchowych, trudności z utrzymaniem rytmu w tańcu, szybkiego męczenia się w czasie ćwiczeń, braku synchronizacji ruchów całego ciała, sztywności podczas wykonywania zadań, które wymagają płynnych zmian pozycji.

Jak wygląda diagnoza zaburzeń integracji sensorycznej u dzieci?

W Senso Senso cały proces podzielony jest na kilka spotkań. Na początku terapeuta rozmawia z rodzicem, zbiera informacje o rozwoju dziecka i jego codziennym funkcjonowaniu. Kolejne wizyty to obserwacja dziecka w sali SI oraz testy, które pokazują, jak mały pacjent reaguje na dźwięki, ruch, dotyk czy bodźce wzrokowe.

Wszystkie przeprowadzone procedury zostają podsumowane na ostatniej konsultacji. Nasi specjaliści omawiają wyniki i w prosty sposób wyjaśniają, z czego mogą wynikać trudności. Rodzic zawsze otrzymuje plan dalszego wsparcia. Dbamy o to, by każdy opiekun miał jasny obraz sytuacji i konkretne wskazówki, jak pomóc swojemu dziecku.

Czym jest terapia zaburzeń integracji sensorycznej?

Terapia sensoryczna to forma zajęć, które wspierają dziecko w uczeniu się prawidłowego odbioru i organizowania bodźców z otoczenia. Cały proces opiera się na diagnozie i indywidualnych potrzebach dziecka.

Najważniejsze jest to, że terapia nie przypomina tradycyjnych lekcji ani ćwiczeń przy biurku. To aktywności w sali wyposażonej w sprzęt, który zachęca do ruchu i zabawy – huśtawki, drabinki, piłki, platformy czy różne faktury do dotykania.

Podczas zajęć dziecko wspina się, skacze, turla, balansuje, przechodzi przez tunele albo bawi się w zadania wymagające precyzji dłoni. Terapeuta dobiera aktywności tak, by stopniowo ćwiczyć z małym pacjentem te obszary, które w procesie diagnostycznym okazały się największą trudnością.

Proces integracji sensorycznej uczy układ nerwowy lepszego „porządkowania” bodźców. Z czasem pacjent staje się spokojniejszy w hałaśliwym otoczeniu, łatwiej się koncentruje, lepiej radzi sobie w zabawach ruchowych i codziennych czynnościach, które wcześniej były źródłem frustracji w życiu dziecka. To proces, który wymaga regularności i cierpliwości, ale dla wielu rodzin staje się dużym wsparciem w codziennym życiu.

Kursy integracji sensorycznej dla terapeutów, psychologów i psychiatrów organizuje Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej. W Senso Senso terapię dla dzieci i dorosłych prowadzą wyłącznie specjaliści, którzy posiadają odpowiednie kwalifikacje.

FAQ – o co najczęściej pytają rodzice małych pacjentów?

Czy terapia SI jest skuteczna?

Terapia integracji sensorycznej (SI) może poprawić sposób, w jaki dziecko odbiera i porządkuje doznania sensoryczne. Praca z terapeutą jest bardzo skuteczną metodą zwalczania trudności i kształtowania nowych umiejętności, jednak jej efekty zależą od regularności zajęć, wieku pacjenta i odpowiedniego dopasowania metody integracji sensorycznej.

Najlepsze efekty obserwuje się wtedy, gdy terapia łączy ćwiczenia z codziennym wsparciem w domu. W Senso Senso pomagamy całym rodzinom w odpowiedni sposób prowadzić cały proces.

Czy u pacjenta, u którego występują zaburzenia integracji sensorycznej, zawsze występują wszystkie typy zaburzeń?

Nie. Zaburzenia mogą obejmować jeden obszar (np. zmysł wzroku) albo dotyczyć wszystkich systemów zmysłowych (np. nadwrażliwości na dźwięki i jednocześnie trudności z planowaniem ruchów).

Jakie rodzaje zaburzeń integracji sensorycznej są charakterystyczne dla pacjentów z zaburzeniami ze spektrum autyzmu?

U osób w spektrum autyzmu zaburzenia integracji sensorycznej najczęściej dotyczą trudności w modulacji bodźców – nadreaktywności, podreaktywności lub poszukiwania dodatkowej stymulacji sensorycznej. Trzeba zaznaczyć, że nie każdy pacjent w spektrum doświadcza tych samych trudności.

Czy objawy zaburzeń integracji sensorycznej mogą się pogłębiać?

Niestety, jeśli dziecko nie otrzyma odpowiedniego wsparcia, objawy mogą się nasilać i wpływać na kolejne obszary funkcjonowania. Wczesna interwencja zmniejsza ryzyko pogłębiania się trudności.

Czy zaburzenia integracji sensorycznej u dorosłych występują z taką samą częstotliwością jak zaburzenia sensoryczne u dzieci?

Zaburzenia integracji sensorycznej opisuje się najczęściej u dzieci. Mogą jednak występować także u dorosłych pacjentów. Zwykle mają wtedy inny obraz – często wynikają z wcześniejszych, niewyrównanych trudności albo towarzyszą innym problemom (np. zaburzeniom lękowym lub ASD).

Bibliografia

Randell, E., Wright, M., Milosevic, S., Gillespie, D., Brookes-Howell, L., Busse-Morris, M., … & McNamara, R. (2022). Sensory integration therapy for children with autism and sensory processing difficulties: the SenITA RCT. Health Technology Assessment, 26(29).
Andelin, L., Reynolds, S., & Schoen, S. (2021). Effectiveness of occupational therapy using a sensory integration approach: A multiple-baseline design study. The American Journal of Occupational Therapy, 75(6), 7506205030.
Drzeżdzon, P. (2023). Znaczenie terapii integracji sensorycznej wśród dzieci z zaburzeniami neurorozwojowymi. Student Niepełnosprawny. Szkice i Rozprawy, 23(16), 45-60.
Jurkiewicz, P. (2016). Procesy integracji sensorycznej a uczenie się. Zeszyty Naukowe KSW, 43(15), 69-77.
Wiśniewska, M. (2022). Czy nie za stary na integrację sensoryczną? Rola integracji sensorycznej w terapii dorosłych z zaburzeniami przetwarzania sensorycznego. Journal of Occupational Therapy, 48, 11.
Polskie Stowarzyszenie Terapeutów Integracji Sensorycznej. Szkolenia. Pobrane z: https://panel.pstis.pl/all/szkolenia
Schmitt, C. M., & Schoen, S. (2022). Interoception: A multi-sensory foundation of participation in daily life. Frontiers in neuroscience, 16, 875200.
McArthur, A. L. H. (2022). The debate over sensory processing disorder. American Journal of Psychiatry Residents’ Journal, 17(4), 14-15.
Clark, E., Brown, T., & Yu, M. L. (2025). Interoception and its application to paediatric occupational therapy: A scoping review. Australian occupational therapy journal, 72(1), e12997.
Greaves-Lord, K., Skuse, D., & Mandy, W. (2022). Innovations of the ICD-11 in the field of autism spectrum disorder: a psychological approach. Clinical psychology in Europe, 4(Spec Issue), e10005.
Bielec, D. (2024). Zaburzenia integracji sensorycznej u dzieci i młodzieży ze spektrum autyzmu w kontekście zaburzeń depresyjnych–przegląd literatury. Zeszyty Naukowe Pedagogiki Specjalnej, (17), 94-116.
Cahill, S. M., & Beisbier, S. (2020). Occupational therapy practice guidelines for children and youth ages 5–21 years. The American Journal of Occupational Therapy, 74(4), 7404397010p1-7404397010p48.