Słowem wstępu 

W latach siedemdziesiątych XX. w. brytyjska psychiatra Lorna Wing stwierdziła, że jeśli dziecko wykazuje rozmaite trudności w trzech obszarach:

• relacji społecznych (np. problemy w kontaktach międzyludzkich),
• komunikacji (np. zaburzenia języka, ograniczone słownictwo),
• zainteresowań (np. ograniczone, sztywne zachowania i zainteresowania),

to możemy mówić o autyzmie. 

Mówimy o spektrum Autyzmu, co oznacza, że objawy i nasilenie trudności mogą znacząco różnić się między osobami. Niektóre osoby z ASD mogą być w stanie funkcjonować na wysokim poziomie, mając niewielkie trudności w życiu codziennym, podczas gdy inne mogą wymagać znacznego wsparcia.

Aby zaburzenia ze spektrum autyzmu zostały zdiagnozowane, muszą pojawić się przynajmniej dwa z trzech wymienionych powyżej objawów.

Spektrum Autyzmu oznacza, że mózg dziecka, a potem dorosłej osoby, pracuje inaczej niż u większości. Autystyczne zachowania to nie zachowania chorobowe, ale nietypowy odbiór otaczającego świata. Takie osoby np. spędzają więcej czasu, obserwując przedmioty i systemy niż innych ludzi, są bardzo dokładne w postrzeganiu detali informacji, mają tendencję do podążania za swoimi pragnieniami i przekonaniami zamiast ulegać wpływom innych, w stosunku do innych mniej interesują się kontaktami społecznymi i przynależnością do grupy, postrzegają jako istotne i ważne rzeczy oraz zjawiska, które nie są odbierane w ten sposób przez inne osoby.

Jak twierdzi Simon Baron-Cohen, psycholog z Uniwersytetu w Cambridge, który od kilkudziesięciu lat prowadzi badania autyzmu – rozwój osób autystycznych nie jest ani lepszy, ani gorszy od typowego rozwoju, jest po prostu inny.

Czemu większość diagnoz dotyczy chłopców?

Do niedawna panowało przekonanie, że wśród osób z zaburzeniami ze spektrum autyzmu jest znacznie więcej mężczyzn. Jednak coraz częściej kwestionuje się podstawy, na jakich to ustalono. Wynika to z faktu, że kiedy dwaj naukowcy, Leo Kanner oraz Hans Asperger w latach czterdziestych XX. wieku zaobserwowali i opisali autyzm u dzieci, ograniczyli swoje badania do grupy chłopców. 

Chłopcy wykazywali podobne zachowania, m.in. izolowanie się, zainteresowanie przedmiotami i brak zainteresowania innymi dziećmi, trudności w komunikowaniu się i nawiązywaniu relacji z innymi. Jednak żaden z tych naukowców nie uwzględnił w swoich pracach dziewczynek. Ich badania tak zdominowały sposób myślenia o autyzmie, że stereotypowo dziecko w spektrum to chłopiec.

Statystyki podają, że 1 na 5 autystyków jest dziewczynką. Badania wykonane w 2016 roku w Szkocji (na które powołuje się Ewa Furgał w swojej książce „Dziewczyna w spektrum”) pokazują, że wśród małych dzieci proporcja diagnoz, jeśli chodzi o płeć, waha się od około 3:1 do około 4:1. Najprawdopodobniej jednak dziewczynek w spektrum jest dużo więcej, tylko trudniej je zdiagnozować. Zaburzenia ze spektrum autyzmu u dziewczynek po prostu objawiają się w sposób bardziej subtelny i rzadziej zauważalny. 

Dlaczego u dziewczynek rzadziej diagnozuje się autyzm

Diagnozowanie autyzmu u dziewczynek rzadziej niż u chłopców jest zjawiskiem złożonym. Może wynikać m.in. z:

• różnic w objawach i zachowaniu u dziewcząt i chłopców, gdyż dziewczynki z autyzmem często wykazują inne, mniej widoczne objawy niż chłopcy. Ich trudności w interakcjach społecznych mogą być mniej oczywiste, a ich intensywne zainteresowania często są bardziej społecznie akceptowalne co utrudnia rozpoznanie autyzmu (np. mogą one być zafascynowane książkami czy zwierzętami, co jest uznawane za bardziej „typowe” dla dziewcząt);
• dużych umiejętności kompensacyjnych u dziewczynek, które mogą lepiej radzić sobie z naśladowaniem społecznych zachowań, nauczyć się odpowiednich reakcji społecznych i stosować je w praktyce, co sprawia, że ich trudności z interakcją społeczną nie są tak widoczne;
• stereotypów i braku świadomości, gdyż autyzm często jest postrzegany jako zaburzenie dotykające głównie chłopców, co może wpływać na świadomość i oczekiwania zarówno rodziców, jak i specjalistów. To z kolei może prowadzić do pomijania objawów autyzmu u dziewczynek;
• nieodpowiednich kryteriów diagnostycznych i narzędzi badawczych, ponieważ nie istnieją dokładne narzędzia diagnostyczne stworzone w celu rozpoznawania zaburzeń ze spektrum autyzmu u dziewczynek. Te używane do identyfikowania autyzmu są bardziej dostosowane do identyfikacji typowych objawów u chłopców. Dziewczynki, które nie pasują do tych wzorców, mogą zostać przeoczone; 
• opóźnień w wystąpieniu objawów, ponieważ u niektórych dziewczynek objawy autyzmu mogą rozwinąć się później lub być mniej widoczne w młodszym wieku, co prowadzi do późniejszej diagnozy;
• występowania nieoczywistych trudności społecznych, gdyż dziewczynki z autyzmem mogą mieć trudności społeczne, ale często są one subtelniejsze i mogą być postrzegane jako po prostu nieśmiałość czy introwertyzm, a nie autyzm;
• presji społecznej i oczekiwań, ponieważ dziewczynki często doświadczają większej presji społecznej, aby dostosować się do oczekiwań dotyczących zachowania, co może skłonić je do lepszego maskowania swoich trudności.

W rezultacie wiele dziewcząt z autyzmem nie otrzymuje diagnozy lub otrzymuje ją później. Rozwój większej świadomości na temat tego, jak autyzm może się objawiać u dziewczynek, jest kluczowy dla poprawy diagnozowania i wsparcia.

Jak można rozpoznać autyzm u dziewczynek

Dziewczynki od najmłodszych lat słyszą, że nie wolno oddawać, kiedy ktoś je uderzy, że nie można przeklinać czy okazywać złości, sprawiać innym przykrości, natomiast należy troszczyć się o słabszych czy młodszych, ustępować zamiast walczyć o swoje, że pewnych rzeczy im po prostu „nie wypada” robić. Jednym słowem przechodzą proces socjalizacji do bycia „właściwą dziewczynką”. W wyniku takiego treningu dziewczynki w spektrum stają się wyczulone na oczekiwania innych względem siebie i częściej chcą się do nich dostosować. 

To dostosowywanie się sprawia, że dziewczynki ze spektrum autyzmu dość często nie otrzymują rozpoznania w młodym wieku, ponieważ… za dobrze funkcjonują. Mają dużą zdolność do naśladowania różnorodnych zachowań – obserwują otoczenie i starają się spełniać jego oczekiwania. Stąd nie są diagnozowane. Urocza mała dziewczynka, która ślicznie się uśmiecha, jest ładnie ubrana, a przy tym patrzy w oczy, wykonuje polecenia i dobrze się uczy – nie budzi niepokoju, a wręcz wzbudza sympatię. Dlatego dużo dziewczynek nie otrzymuje formalnej diagnozy aż do wieku nastoletniego lub do osiągnięcia pełnoletności.

Oto kilka wskazówek, które mogą być pomocne w rozpoznawaniu autyzmu u dziewczynek:

• interakcje społeczne ÷ dziewczynki z autyzmem mogą mieć trudności z nawiązywaniem i utrzymywaniem przyjaźni, wydawać się nieco zamknięte w sobie lub niezainteresowane rówieśnikami. Bawią się z innymi dziećmi rzadziej na zasadzie współpracy, a częściej – odgrywając ściśle określoną, wyznaczoną rolę. Bardzo często wybierają jedną koleżankę i chcą spędzać czas tylko z nią. Czasami wolą spędzać czas z osobami starszymi lub znacznie młodszymi niż one same;
• komunikacja ÷ mogą mieć swoisty styl komunikacji, który obejmuje dosłowne interpretowanie języka, trudności w zrozumieniu subtelności, takich jak sarkazm czy ironia, oraz problemy z używaniem mowy niewerbalnej;
• zainteresowania i zachowania ÷ mogą wykazywać intensywne, często ograniczone zainteresowania, które dotyczą społecznie akceptowalnych dziedzin, takich jak konie, literatura czy gwiazdy pop. Mogą również wykazywać powtarzające się zachowania lub rytuały, na przykład układanie przedmiotów w określony sposób, chodzenie do szkoły zawsze tą samą trasą, bardzo silne przywiązanie do jednej zabawki, którą wszędzie ze sobą zabierają;
• reakcje sensoryczne ÷ dziewczynki z autyzmem mogą być szczególnie wrażliwe na sensoryczne aspekty środowiska, takie jak głośne dźwięki, jasne światła, czy tekstury ubrań. Często preferują ubrania tylko pewnego rodzaju ze względu na ich komfort sensoryczny;  zdarza się, że nie lubią różnych czynności pielęgnacyjnych, ponieważ czesanie włosów lub obcinanie paznokci sprawiają im nie tylko dyskomfort, ale wręcz ból;
• emocje i zachowanie ÷ mogą mieć trudności z regulacją emocjonalną prowadzące do wybuchów emocjonalnych lub nieproporcjonalnych reakcji na pozornie małe problemy. Często stimują, czyli uwalniają emocje poprzez powtarzalne ruchy ciała, takie jak na przykład bujanie się, machanie rękoma czy skubanie skóry. Bywają też stimy, które są odbierane społecznie jako irytujące i niepożądane – klaskanie, powtarzanie niektórych słów lub fraz, chodzenie w kółko, jednak dziewczynki dużo częściej wybierają takie sposoby uwalniania emocji, które nie przyciągają uwagi, na przykład nakręcanie włosów na palec, pstrykanie długopisem czy obgryzanie paznokci.

Jak dziewczynki kompensują zaburzenia ze spektrum autyzmu

Dziewczynki z zaburzeniami ze spektrum autyzmu często rozwijają unikalne strategie kompensacyjne, aby radzić sobie ze swoimi trudnościami, szczególnie w zakresie interakcji społecznych i komunikacji. Uczą się, jak nie wyróżniać się z grupy i jak dostosowywać się do oczekiwań społecznych, przez co maskują autystyczne cechy. Do maskowania objawów autystycznych dochodzi tylko u dziewczynek pełnosprawnych intelektualnie.

Oto kilka przykładów, jak dziewczynki mogą kompensować zaburzenia ze spektrum autyzmu:

• naśladownictwo społeczne ÷ dziewczynki często ćwiczą mimikę i gesty przed lustrem, odtwarzając je na podstawie zachowań koleżanki z klasy, którą lubią, lub która jest najbardziej popularna. Albo na podstawie tego, co zobaczyły w filmie czy przeczytały w książce. To naśladownictwo może pomóc im w wydawaniu się bardziej społecznie dostosowanymi, niż są w rzeczywistości;
• rozwój scenariuszy społecznych ÷ mogą mentalnie przygotowywać scenariusze na różne sytuacje społeczne, ćwicząc, co powiedzieć lub jak się zachować. To może obejmować repetycję konwersacji przed lustrem lub w myślach;
• ukrywanie zainteresowań ÷ chociaż mogą mieć ograniczone lub intensywne zainteresowania, typowe dla osób z ASD, dziewczynki częściej uczą się ukrywać te zainteresowania w obawie przed społecznym wykluczeniem lub po to, aby lepiej wpasować się w grupę rówieśniczą;
• zależność od rutyn i struktur ÷ mogą polegać na ustalonych rutynach i strukturach pomagających w zarządzaniu stresem i niepewnością (na przykład dobrze funkcjonować w małych, dobrze znanych grupach, ale mieć trudności w większych), aby poradzić sobie z nieprzewidywalnością interakcji społecznych. Mogą wykazywać zmienną umiejętność adaptacji w różnych kontekstach społecznych; 
• wykorzystanie umiejętności werbalnych ÷ dziewczynki z ASD często mają dobrze rozwinięte umiejętności werbalne, co może pomóc im w maskowaniu trudności z komunikacją niewerbalną. Mogą wykorzystywać słownictwo i konwersacje, aby ukryć trudności w zrozumieniu subtelniejszych aspektów interakcji społecznych;
• szukanie pojedynczych, bliskich przyjaźni ÷ zamiast próbować integrować się z większymi grupami rówieśników, dziewczynki z ASD mogą skupić się na tworzeniu głębokich, choć często ograniczonych do jednej osoby, przyjaźni. Te bliskie relacje mogą dostarczać społecznego wsparcia bez konieczności nawigacji w skomplikowanych dynamikach grupowych.

Ważne jest, aby rozumieć, że te strategie kompensacyjne, choć pomocne w niektórych sytuacjach, mogą również być obciążające dla dziewcząt, ponieważ wymagają stałego wysiłku i mogą prowadzić do wyczerpania czy problemów z samopoczuciem emocjonalnym. 

Spektrum autyzmu a dojrzewanie u dziewcząt

Najtrudniejszy czas dla dziewcząt w spektrum autyzmu to dojrzewanie, ponieważ wiąże się z ogromnymi, kompleksowymi zmianami zachodzącymi w tym okresie, dotykając zarówno sferę fizyczną, emocjonalną, jak i społeczną.

Zmiany w ciele – ogromnie trudne dla osób w spektrum autyzmu, mogące budzić przykre odczucia. Pojawiające się owłosienie na ciele, zmiana jego zapachu, menstruacja i rosnące piersi – mogą być źródłem dyskomfortu dla dziewcząt z ASD, zwłaszcza ze względu na ich zwiększoną wrażliwość sensoryczną. Doświadczanie nowych wrażeń fizycznych może prowadzić do lęku i niepewności. Przykładowo, ze względów sensorycznych (np. nadwrażliwość na zapach czy określony materiał) dziewczyna w spektrum autyzmu może mieć trudność z dopasowaniem odpowiednich artykułów higienicznych podczas menstruacji.

Zmiany w komunikacji grupowej i relacjach – następują zmiany w hierarchii rówieśniczej i w komunikacji grupowej, których osoby w spektrum autyzmu mogą do końca nie rozumieć. Zaczynają więc odstawać od grupy rówieśniczej. Mogą stać się przedmiotem drwin, a w skrajnych przypadkach hejtu ÷ ze względu na niedostosowanie się do zasad, odmienność używanego słownictwa, slangu młodzieżowego czy inne obszary zainteresowań. Wiele dziewczyn zaczyna się wówczas interesować chłopcami, modą, zabiegami pielęgnacyjnymi, i tego w dużej mierze dotyczą ich rozmowy. Dziewczynom w spektrum jest coraz trudniej się maskować, bo po prostu nie są tymi tematami zainteresowane. Osoby w spektrum autyzmu są bardzo często nękane w szkole i doświadczają przemocy psychicznej i fizycznej. Wiele osób w związku z powyższym doświadcza ogromnego stresu, który może przejawiać się agresją, autoagresją czy wzmożoną stereotypią ruchową. 

Odrzucenie przez grupę, w której dotychczas udawało im się jakoś funkcjonować, może się zakończyć poważnym kryzysem psychicznym. A przecież w okresie dojrzewania przynależność do grupy rówieśniczej staje się wyznacznikiem pozycji społecznej. Może to powodować u nich pogłębiające się uczucie osamotnienia, odrzucenia, a nawet kryzys psychiczny; 

Zmiany w hormonach dojrzewania i regulowaniu emocji –działanie hormonów dojrzewania płciowego może spowodować duże wahania nastroju, nadwrażliwość emocjonalną i gwałtowne reakcje, a przecież dla osób w spektrum autyzmu rozpoznawanie i regulowanie emocji jest ogromnym wyzwaniem. W okresie dojrzewania mogą więc autystycznym osobom częściej zdarzać się wybuchy złości czy niezrozumiałe dla otoczenia reakcje emocjonalne. Powszechne wśród dojrzewających dziewcząt i kobiet z ASC problemy emocjonalne mogą prowadzić do pojawienia się zaburzeń lękowych i depresji czy anoreksji. 

Naukowcy zauważyli, że znaczna część dziewcząt, u których stwierdzono anoreksję, ma oznaki autyzmu, np. nadmierne skupianie się na szczegółach. Pozwala to przypuszczać, że spora grupa anorektyczek może zmagać się z niezdiagnozowanym autyzmem. Niektórzy naukowcy twierdzą nawet, że aż 23% kobiet z anoreksją ma też autyzm.

Zmiany w odkrywaniu swojej tożsamości – dojrzewanie to czas kształtowania się osobowości i odkrywania tożsamości, m.in. płciowej oraz orientacji seksualnej. To jest proces, który może trwać dłużej niż u rówieśników. Temat seksualności to kwestia, która może się okazać trudna, ponieważ dziewczyny w spektrum mają często kłopot w rozpoznawaniu intencji, odczytywaniu informacji niewerbalnych (co może prowadzić nawet do nadużyć seksualnych). Bywa, że mają trudność z rozpoznawaniem granic, zarówno swoich, jak i innych osób. Dziewczyny w spektrum autyzmu są więc szczególnie narażone na nadużycia emocjonalne w relacjach oraz przemoc seksualną. Nastoletnim osobom w spektrum często trudno jest zrozumieć brak wzajemności, a okazywanie przez nie zainteresowania seksualnego może naruszać granice i przybierać przemocowe formy, np. stalkingu.

Dziewczyny z ASD mogą mieć także trudności w kwestiach takich jak samoocena, obraz ciała i radzenie sobie z oczekiwaniami dotyczącymi kobiecości. Te kwestie mogą być szczególnie skomplikowane w kontekście społecznych i kulturowych norm.

Wsparcie w okresie dojrzewania dla dziewcząt z ASD powinno być wszechstronne i uwzględniać zarówno edukację dotyczącą zmian fizycznych, jak i wsparcie emocjonalne oraz rozwijanie umiejętności społecznych. Ważne jest, aby otoczenie takich dziewcząt – rodzice, opiekunowie, nauczyciele i terapeuci ÷ było świadome tych wyzwań i gotowe na zapewnienie niezbędnego wsparcia, które może obejmować terapię behawioralną, wsparcie emocjonalne oraz edukację seksualną dostosowaną do indywidualnych potrzeb i poziomu zrozumienia.

Ostatecznie, dojrzewanie u dziewcząt ze spektrum autyzmu to czas pełen wyzwań, ale również możliwości. Dostarczenie im odpowiedniego wsparcia może znacząco przyczynić się do ich rozwoju i samodzielności w dorosłym życiu.

Nieoczywiste objawy autyzmu u dziewczynek

Nieoczywiste objawy autyzmu u dziewczynek często sprawiają, że zaburzenie to jest trudniejsze do zdiagnozowania w porównaniu z ich rówieśnikami płci męskiej. Oto kilka przykładów tych subtelniejszych objawów.

Maskowanie społeczne – dziewczynki z autyzmem często są lepsze w maskowaniu swoich trudności społecznych przez naśladowanie zachowań innych. Mogą obserwować i naśladować rówieśników lub postacie z mediów, ucząc się, jak należy się zachowywać w różnych sytuacjach społecznych. To sprawia, że ich trudności mogą być mniej widoczne dla osób z zewnątrz.

Subtelne problemy z komunikacją – mogą one obejmować trudności w rozumieniu podtekstów, ironii czy sarkazmu. Dziewczynki z autyzmem mogą mieć również problem z utrzymaniem odpowiedniego tempa rozmowy lub z dostrzeganiem znaczenia mowy ciała i innych sygnałów niewerbalnych.

Zainteresowania społecznie akceptowalne – dziewczynki z autyzmem mogą mieć obsesyjne zainteresowania, ale często są one bardziej społecznie akceptowalne niż typowe „męskie” obsesje, takie jak pociągi czy statystyki sportowe. Ich pasje mogą skupiać się na literaturze, sztuce, zwierzętach czy celebrytach.

Silna empatia i emocjonalność – wbrew stereotypom, niektóre dziewczynki z autyzmem mogą wykazywać głęboką empatię i silne reakcje emocjonalne, często bardziej intensywne niż u ich rówieśników niebędących na spektrum. Mogą być bardzo wrażliwe na emocje innych, ale mieć trudności z właściwym zrozumieniem i reagowaniem na te emocje.

Perfekcjonizm i lęk przed błędami – niektóre dziewczynki z autyzmem mogą wykazywać silny perfekcjonizm i obawiać się popełniania błędów, co może prowadzić do unikania sytuacji, w których czują się niepewnie.

Zmienne zdolności społeczne – mogą wykazywać zmienną umiejętność adaptacji w różnych kontekstach społecznych. Na przykład, mogą dobrze funkcjonować w małych, dobrze znanych grupach, ale mieć trudności w większych, mniej ustrukturalizowanych środowiskach społecznych.

Wewnętrzne doświadczanie świata – dziewczynki z autyzmem mogą posiadać bogate wewnętrzne życie umysłowe, co czasami jest trudne do zaobserwowania dla osób z zewnątrz. Mogą mieć skomplikowane wewnętrzne monologi, wyimaginowane światy lub szczegółowe scenariusze, które odgrywają w swoich głowach.

Rozpoznanie tych nieoczywistych objawów wymaga uważnej obserwacji i zrozumienia specyfiki autyzmu u dziewcząt. 

—

Zastanawiasz się czy Ty lub ktoś w Twojej rodzinie może mieć trudności związane z nieropoznanym prawidłowo spektrum autyzmu? A może zastanawiasz się skąd wynikają trudności twojego dziecka?
Zadbaj o diagnozę i profesjonalna terapie w tym obszarze w Senso Senso.

—

Podsumowanie

Mamy nadzieję, że ten artykuł był dla Państwa źródłem cennych informacji na temat diagnozy ASD u dziewczynek.

Diagnozowanie i leczenie tego zaburzenia wymaga kompleksowego podejścia i współpracy wielu specjalistów. 

W Senso Senso świadczymy kompleksowe wsparcie w zakresie diagnozowania i leczenia trudności wynikających ze spektrum autyzmu.

Jeśli mają Państwo pytania lub potrzebują wsparcia, poradnia Senso Senso jest zawsze do Państwa dyspozycji.

 

---