1. Wstęp
Zmysły są podstawą rozwoju każdego człowieka. Dostarczają informacji o otaczającym nas świecie. Bez ich udziału rozwój każdego z nas jest niemożliwy. Jednak niektóre osoby nie są w stanie odpowiednio na nie zareagować, inne utraciły umiejętności z powodu wypadku lub choroby. Dla tych osób świat może być miejscem pełnym nadmiernej lub niedostatecznej stymulacji. Mogą zachowywać się niewłaściwie i działać lub reagować w sposób, którego inni nie rozumieją.
Snoezelen to forma terapii, którą oddziałując na ludzkie zmysły z wykorzystaniem specjalnie zaplanowanej przestrzeni, poprawia ich funkcjonowanie jak również percepcyjne, emocjonalne i poznawcze zdolności człowieka.
Przestrzeń ta nazywana salą Snoezelen, a w Polsce również Salą Doświadczania Świata, jest de facto specjalnie zaprojektowanym pomieszczeniem stymulującą zmysły pacjentów za pomocą rozmaitych urządzeń, oświetlenia oraz wyposażenia.
Wykorzystywana jest zarówno do prowadzenia samodzielnej terapii jak również pełni rolę uzupełniającą w stosunku do innych działań terapeutycznych i fizjoterapeutycznych, w tym integracji sensorycznej.
W poniższym artykule opisujemy skąd wywodzi się metoda Snoezelen oraz opisujemy na czym polega oraz jak i komu może pomóc.
2. Początek, czyli kto to wymyślił?
W 1978 r. dwaj holenderscy terapeuci – Jan Hulsegge (muzykoterapeuta) i Ad Verheul (terapeuta zajęciowy) stworzyli szczególne miejsce – eksperymentalny sensoryczny „namiot aktywności”.
W namiocie wykorzystano płótno namiotowe, a za pomocą czarnej folii wyznaczono drogi i korytarze. Użyto dźwięków, światła, balonów i siana. Celem projektu było skumulowanie na niewielkiej przestrzeni wielości wrażeń sensorycznych dla korzystających osób.
Wynik zastosowania tego eksperymentalnego namiotu dał zaskakująco pozytywne rezultaty.
Dotąd apatyczni pacjenci instytutu, zaczęli przejawiać inicjatywę poznawczą. Samodzielnie podejmowali działania poszukując sposobów doświadczania otaczającej przestrzeni swoimi zmysłami szczególnie dotykiem, słuchem czy wzrokiem. Dotyczyło to zarówno pacjentów komunikujący się werbalnie jak i alternatywnie. Wykazywali oni bardzo duże zainteresowanie i próbowali eksplorować tą przestrzeń, jednocześnie wchodząc w kontakt z towarzyszącym terapeutą.
Hulsegge i Verheul postanowili więc od namiotu przejść do czegoś bardziej stałego. I tak stworzyli specjalną salę, której nazwa „Snoezelen” pochodzi od połączenia dwóch holenderskich słów snuffelen (węszenie, dotykanie) i doezelen (drzemka, relaksacja).
Pomysł tego rodzaju terapii niedyrektywnej (tj. bez bezpośredniego kierowania poczynaniami pacjentem) był wówczas rewolucyjny. Od momentu powstania, terapia Snoezelen szybko stał się światowym fenomenem, a obecnie te specjalne sale można znaleźć na całym świecie!
W Polsce nazwa Snoezelen doczekała się własnego odpowiednik – „Sala Doświadczania Świata”. Termin ten zaproponowany i rozpropagowany przez dr Agnieszkę Smrokowską-Reichmann został oceniony przez twórców metody jako bardzo trafny (w żadnym innym kraju nie podjęto takiej próby). Zdaniem Ada Verheula polski odpowiednik trudnego do przetłumaczenia holenderskiego neologizmu świetnie odzwierciedlił główne przesłanie Snoezelen.
Obie nazwy są aktualnie wykorzystywane zamiennie.
3. Specyfika Sali Doświadczania Świata
Sala Doświadczania Świata jest przestrzenią terapeutyczną, zaprojektowaną do stymulowania różnych zmysłów pacjentów ale też pomagającą w osiągnięciu stanu relaksu i spokoju. Może istnieć jako samodzielna terapia, ale także pełnić rolę uzupełniającą w stosunku do innych działań terapeutycznych i fizjoterapeutycznych.
Stan relaksu jest bardzo ważnym elementem tej terapii, ponieważ jest bardzo korzystny dla zdrowia i samopoczucia pacjentów oraz:
- pomaga w redukcji poziomu stresu i napięcia,
- poprawia jakość snu,
- obniża poziom bólu,
- zwiększa poziom endorfin w organizmie, co przyczynia się do poprawy samopoczucia i redukcji stanów lękowych.
Stan relaksu jest również ważnym elementem leczenia różnych zaburzeń, takich jak choroby neurologiczne, zaburzenia nastroju lub zachowania. Korzystne działanie ma zwłaszcza dla osób ze spektrum autyzmu, z deficytem uwagi a także osób niepełnosprawnych fizycznie i/lub intelektualni.
W terapii Snoezelen stymuluje się ich zmysły i pomaga im poprawić funkcjonowanie percepcyjne, emocjonalne i poznawcze. To podejście opiera się na teorii, że bodźce sensoryczne, takie jak światło, dźwięki, zapachy, dotyk i smak, mogą wpłynąć na stan emocjonalny i zachowanie człowieka. Stymulacji tej dokonuje się z pomocą zgromadzonego w sali wyposażenia i urządzeń takich jak:
- specjalne oświetlenie – które można dostosować do różnych potrzeb, aby stymulować zmysł wzroku i wpływać na nastrój,
- projektory – projekcje multimedialne pozwalają na wyświetlanie różnych wizualizacji, animacji i filmów, które mogą stymulować zmysł wzroku i zachęcać pacjentów do interakcji,
- muzyka i dźwięki – aby stymulować zmysł słuchu i wpływać na nastrój pacjentów,
- materiały tekstylne – specjalne koce, poduszki i maty pozwalają na eksplorację różnych faktur i materiałów, co stymuluje zmysł dotyku,
- aromaterapia – zapachy i olejki eteryczne mogą być stosowane do stymulowania zmysłu węchu i wpływać na nastrój,
- piłki sensoryczne i zabawki – o różnych fakturach, kształtach i rozmiarach, które pozwalają na eksplorowanie bodźców sensorycznych i rozwijanie umiejętności percepcyjnych,
- woda, piasek i inne masy – pozwalają na eksplorację różnych faktur i temperatur, co stymuluje zmysł dotyku i wpływa na nastrój,
- specjalne meble – ławki, fotele, huśtawki, pozwalają na relaks i eksplorację różnych pozycji i ruchów, co wpływa na zmysł równowagi i zmysł orientacji w przestrzeni.
Takie wyposażeni oferuje wiele możliwości interakcji z różnymi bodźcami sensorycznymi. Wydawać by się mogło, że przy takiej specyfice tej terapii uczestnicy dobrze się poczują, zrelaksują i to wszystko. Wbrew tym pozorom, terapia Snoezelen ma jednak bardzo konkretne cele, które ustala się pod potrzeby konkretnych pacjentów. Dzięki Snoezelen można osiągnąć m.in. następujące korzyści:
- poprawa koncentracji i uwagi, rozwijanie spostrzegawczości, pamięci sensorycznej,
- rozwój aktywności ruchowej i poprawa jej precyzyjności,
- motywowanie do podejmowania aktywności, stymulacja zmysłów, oswojenie z różnymi bodźcami,
- poprawa orientacji w schemacie własnego ciała,
- normalizowanie napięcia mięśniowego,
- redukcja stresu i lęku, osiąganie stanu relaksacji,
- rozwój umiejętności społecznych takich jak komunikacja i współpraca,
- poprawa zdolności poznawczych, takich jak myślenie abstrakcyjne, kreatywność i zdolność do rozwiązywania problemów,
- gromadzenie nowych doświadczeń i rozwijanie zdolności spostrzegania.
4. Kto może korzystać z terapii Snoezelen?
Sale Snoezelen może być korzystna dla bardzo szerokiej grupy pacjentów. Wykorzystuje się ją do pracy m.in. z:
- pacjentami z zaburzeniami neurologicznymi, takimi jak padaczka, stwardnienie rozsiane, choroba Parkinsona,
- pacjentami z chorobami psychicznymi, takimi jak schizofrenia, depresja, zaburzenia lękowe,
- pacjentami z niepełnosprawnością intelektualną – pomoc w leczeniu poprzez stymulację różnych zmysłów i pomaganie w rozwoju umiejętności społecznych i komunikacyjnych,
- pacjentami z chorobami demencyjnymi, takimi jak choroba Alzheimera, poprzez stymulację pamięci i zachęcanie do aktywności,
- osobami zdrowymi, które chcą zrelaksować się i poprawić swoje samopoczucie, poprzez stymulację różnych zmysłów i redukcję stresu.
Dodatkowo, korzystanie z sali Snoezelen może być szczególnie korzystne dla osób, które:
- doświadczają stresu, lęku lub napięcia – stymulacja zmysłów może pomóc w obniżeniu tych stanów poprzez wywołanie poczucia relaksu i spokoju,
- mają trudności z koncentracją lub uwagą – uaktywnianie różnych zmysłów może pomóc w poprawie koncentracji i uwagi, poprzez pobudzenie mózgu i stymulację zmysłów,
- doświadczają bólu lub dyskomfortu fizycznego – terapia może pomóc w redukcji tych stanów poprzez stymulację zmysłów i wywołanie poczucia relaksu,
- mają trudności w komunikacji lub interakcji społecznej – stymulacja zmysłów może pomóc w poprawie komunikacji i interakcji społecznej, poprzez zachęcanie do interakcji z różnymi elementami wyposażenia Sali,
- potrzebują pobudzenia zmysłów – sala Snoezelen może pomóc w stymulacji różnych zmysłów, co może być szczególnie korzystne dla osób z różnymi schorzeniami, takimi jak autyzm, ADHD, zaburzenia sensoryczne.
5. Jakie mamy zmysły?
Pięć zmysłów, które znamy powszechnie, to:
- wzrok – dostarcza nam szczegółowych informacji o tym, co widzimy i pomaga określić granice, gdy nasz mózg przetwarza kolor, kontrast, kształt i ruch,
- dotyk – utrzymuje nas w kontakcie z otoczeniem. Dotyk jest niezbędny dla naszego przetrwania i jest jednym z naszych sposobów komunikacji. Od stóp do głów nasza skóra pomaga nam odczuwać temperaturę, lekki dotyk, głęboki nacisk, wibracje, ból i wiele więcej,
- węch – cały czas używamy zmysłu węchu. Kwiecisty, ostry, stęchły, cierpki i zgniły – wiele rzeczy rozpoznajemy po ich zapachach. Silne wspomnienia można również powiązać z zapachami,
- słuch – dostarcza nam szczegółowych informacji o dźwiękach, które słyszymy, takich jak głośność, wysokość, rytm, ton i sekwencja,
- smak – przekazuje nam informacje zwrotne na temat różnych rodzajów smaków: słodkiego lub kwaśnego, pikantnego, słonego, gorzkiego itp.
Dwa zmysły, które mniej sobie na co dzień uświadamiamy, to:
- zmysł równowagi (przedsionkowy) – umożliwia utrzymanie prawidłowej postawy, skoordynowane poruszanie się oraz stabilizację wzroku podczas zmiany położenia głowy. Mówi, czy się poruszamy, czy stoimy nieruchomo, a także kierunek i prędkość naszego ruchu. Dzięki niemu możemy nawet stwierdzić, czy znajdujemy się w pozycji pionowej czy poziomej – nawet z zamkniętymi oczami,
- zmysł orientacji (zwany propriocepcją lub kinestezją) – to umiejętność określania lewej i prawej strony w schemacie własnego ciała oraz w przestrzeni. To również zdolność określania stosunków między przedmiotami oraz orientowania się w schemacie ciała u osoby znajdującej się naprzeciwko.
6. Jak można stymulować poszczególne zmysły w Sali Snoezelen?
6.1 Dotyk
Terapeuci wykorzystują w tym celu różne techniki dotykowe, takie jak masaż, głaskanie, uciskanie lub drapanie, aby pomóc pacjentom zrelaksować się i zredukować stres. Ważne jest, by terapeuta dostosowywał techniki dotykowe do indywidualnych potrzeb i preferencji każdej osoby.
W sali Snoezelen znajdują się różne tekstury i powierzchnie, takie jak miękkie koce, poduszki, kulki, kamienie i wiele innych, co pomaga w stymulacji zmysłu dotyku. Można go również ćwiczyć poprzez interakcję z różnymi powierzchniami i fakturami, takimi jak miękkie futra, gładkie metalowe powierzchnie, szorstkie tkaniny lub błyszczące powierzchnie.
To pozwala na rozwijanie percepcji dotykowej i wzbogacanie doświadczeń sensorycznych.
6.2 Wzrok
Wzrok można ćwiczyć dzięki takim elementom stymulującym ten zmysł, jak światła, kolory, kształty, wzory, obrazy, projekcje i wiele innych. Terapeuci wykorzystują różne techniki, takie jak eksploracja wzrokowa, wzrokowe gry i zabawy, oraz różne rodzaje wizualnych bodźców sensorycznych, takie jak kolorowe światła, projekcje obrazów na ścianach, fontanny świetlne, kule dyskotekowe, migoczące obrazy, i wiele innych, aby pomóc pacjentom rozwijać ich percepcję wzrokową i pobudzić ich ciekawość.
Uczestnicy mogą również doskonalić swoją percepcję wzrokową poprzez interakcję z różnymi teksturami i fakturami, takimi jak matowe, błyszczące, lśniące, jedwabiste, satynowe lub bawełniane powierzchnie.
To pozwala na rozwijanie umiejętności rozpoznawania i porównywania różnych kształtów i faktur oraz pomaga w kształtowaniu percepcji wzrokowej.
6.3 Słuch
Słuch można stymulować dzięki wykorzystaniu takich elementów aktywizujących ten zmysł, jak dźwięki, muzyka, rytmy, dźwięki przyrody, dźwięki mowy, dźwięki zwierząt i wiele innych.
Terapeuci wykorzystują różne techniki, takie jak słuchowe gry i zabawy, eksploracja dźwiękowa, medytacja słuchowa, oraz różne rodzaje słuchowych bodźców sensorycznych, takie jak białe szumy, dźwięki oceanu, ptaków, deszczu, wiatru i wiele innych.
Można również ćwiczyć percepcję słuchową poprzez interakcję z różnymi instrumentami muzycznymi, takimi jak ksylofony, bębny, instrumenty perkusyjne, a także poprzez śpiewanie i nagrywanie swojego głosu. To pozwala na rozwijanie umiejętności rozpoznawania i porównywania różnych dźwięków oraz pomaga w kształtowaniu percepcji słuchowej.
6.4 Węch
Węch można stymulować dzięki takim elementom pobudzającym ten zmysł, jak: zapachy, olejki eteryczne, kadzidła, perfumy, i wiele innych.
Pacjenci mogą również ćwiczyć swoją percepcję węchu poprzez interakcję z różnymi teksturami i fakturami, które mają specyficzny zapach, takimi jak kwiaty, zioła, przyprawy, a także poprzez interakcję z różnymi powierzchniami, które oddają specyficzny zapach, takie jak drewno, skóra, bawełna lub jedwab.
To pozwala pacjentom rozwijać ich percepcję zapachową i pobudzić ich ciekawość.
6.5 Smak
Smak można stymulować, wykorzystując różne elementy, które rozwijają ten zmysł, takich jak: smaczne przekąski, napoje, lizaki, gumy do żucia, żelki i wiele innych. Terapeuci wykorzysują różne techniki, takie jak degustacja, eksploracja smakowa, oraz różne rodzaje smakowych bodźców sensorycznych, takich jak słodkie, kwaśne, gorzkie lub słone smaki, aby pomóc uczestnikom rozwijać ich percepcję smakową i pobudzić ich ciekawość.
Można również ćwiczyć ten zmysł, używając różnych tekstur i faktur, które mają specyficzny smak, takich jak miękkie i chrupiące przekąski, owoce i warzywa o różnych smakach, a także poprzez eksperymentowanie z różną konsystencją i temperaturami, takimi jak zimne, ciepłe, miękkie i twarde.
6.6 Zmysł równowagi
Zmysł równowagi w sali Snoezelen można stymulować m.in.:
- na desce balansowej – pacjent może stać lub chodzić po desce balansowej, aby poprawić swoją koordynację i stabilność,
- na piłce – pacjent może stać lub siedzieć na piłce i utrzymywać równowagę,
- na niestabilnych poduszkach lub materacach – które pomogą pacjentowi w utrzymaniu równowagi i poprawią koordynację ruchową.
6.7 Zmysł orientacji
Techniki ćwiczenia zmysłu orientacji w sali Snoezelen, to m.in.:
- obserwacja otoczenia – pacjent może obserwować otoczenie sali i zwracać uwagę na różne elementy wyposażenia, oraz jego kolory, kształty, faktury i ruchy. To ćwiczenie pomaga w lepszym zrozumieniu przestrzeni i w lepszym orientowaniu się w niej,
- rozpoznawanie dźwięków – można wykorzystać różne dźwięki i odgłosy, takie jak dzwonki, dzwonki wiatrowe, ptasie śpiewy lub dźwięki natury, aby pomóc w rozpoznawaniu kierunku i położenia źródła dźwięku,
- obserwowanie światła – stymuluje zmysł wzroku i pomaga w lepszym zrozumieniu przestrzeni. Pacjent może zauważać różne kolory i efekty świetlne, a także położenie i kierunek, z którego światło się pojawia,
- wykorzystanie ruchu – można wykorzystać różne elementy wyposażenia, takie jak huśtawki, piłki lub koce, aby pomóc pacjentom w lepszym zrozumieniu przestrzeni i orientacji w niej podczas ruchu.
7. Sala Snoezelen w Senso Senso
Sala Snoezelen w naszym Centrum Wspomagania Rozwoju na ul. Cybernetyki (Mokotów, Warszawa) wyróżnia się na tle podobnych obiektów, przede wszystkim ilością zgromadzonego wyposażenia, estetyką i przygotowaniem pod prowadzenie w niej terapii integracji sensorycznej (szerzej Integracja Sensoryczna w Sali Snoezelen).
Indywidualne seanse w Sali Doświadczania Świata prowadzone są przez wyspecjalizowanego terapeutę Snoezelen. Podczas trwającej 50 minut niedyrektywnej terapii pacjenci (lub inni uczestnicy) korzystają z sali we własnym tempie. To oni ustalają sposób w jaki przebiega seans terapeutyczny, mając możliwość nieograniczonej liczby powtórzeń, odkrywania i przepracowywania doświadczeń sensorycznych.
W przypadku zajęć z integracji sensorycznej z wykorzystanie Sali Snoezelen, prowadzą je nasi doświadczeni terapeuci Si. Zajęcia takie mają już charakter dyrektywny. Zajęcia takie trwają również 50 minut.
Poza zajęciami indywidualnymi w Sali Doświadczania Świata prowadzone są także grupowe zajęcia scenariuszowe. W zajęciach tych mali uczestnicy, z pomocą swojej wyobraźni, kreatywności naszych terapetuów oraz świateł, kolorów, zapachów i dźwięków, przeprowadzani są przez przygody w kosmosie, zaczarowanym lesie lub innym miejscu wykorzystując swoje zmysły. Każda z takich form zabawy niesie ze sobą wartość terapeutyczną.
Powyższe to tylko część z typowych zastosowań sali i terapii Snoezelen.
Serdecznie zapraszamy po szczegółowe informacje oraz do zapisów w naszej recepcji!
